Problem Çözme Modelleri
Gündelik hayatta veya iş hayatın da çok farklı tür problemler ile karşı karşıya kalına bilinmektedir. Bu nedenle, bireyin karşılaşılan problemin, ne tür bir problem olduğunun fakında olması gerekmektedir. Kişisel yaşantıda karşılaşılan problemler ile kurumsal hayatta karşılaşılan problemler arasında büyük farklılıklar olduğundan dolayı, problemi çözme metodolojileri de farklılık gösterebilmektedir. Bu durumda bilinmesi gereken en önemli unsur, problem çözmenin bilimsel bir metodolojiye dayanması gerektiğidir. Problem çözme süreci, bir bilimsel metodolojiye dayandırılacak ise, bu metodolojilerin ne olduğunun bilinmesi, bireyin problemi çözmesinde yaralı olacaktır. Bu sebeple de problem çözme modelleri hakkında bilgi sahibi olunması, problemi sınıflandırma konusunda büyük kolaylık sağlayacaktır.
Bilişsel Süreç Boyutunda Problem Çözme Modeli
Bu tür problem çözme modellerinin asıl amacı, problem çözme sürecinde oluşan bilişsel durumları açıklamaya yöneliktir. Bu süreç içerisinde problem çözücü veya problem çözücüler, problemi tanımlama sırasında, bilişsel betimlemeye yani, problemi gözünde canlandırarak problemin kendine özgün olan yönleri tanımlamaktadır veya dönüştürmektedir. Bu tanımlama, problemin durumunu ve zihinsel olarak çözüm için hedeflenen durum ve göz önünde bulundurulması gereken dış faktörleri ortaya koymaktadır. Bu sürece, problem çözme sürecinde "bilişsel çıkarsama" olarak adlandırılmaktadır.
Bilişsel süreç boyutunda problem çözme modellerinde rasyonelliğe vurgu yapılmaktadır. Bu modelin rasyonelliğe vurgu yapması ile birlikte aynı zamanda problem çözücü veya problem çözücülerin istedikleri hedeflere ulaşabilmeleri için sahip olunması gereken bazı yetenekleri de vurgulamaktadır.
Bu yetenekler
- Bireyin Resmi Olarak Aldığı Eğitim
- Takım Çalışmasına Yatkınlık
- Probleme Farklı Perspektiflerden Bakabilme Yeteneği
Bilişsel süreç olarak problem çözme içerisinde olan bireylerin yukarıdaki yeteneklere sahip olmaları gerekmektedir. Bireyin resmi olarak aldığı eğitim, mesleki bilgi seviyesini geliştirme konusunda önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda takım çalışmasına yatkın olması, problem çözme sürecinde çalışacağı diğer bireyler ile birlikle hareket edebilmesi grup olarak problem çözmenin olmazsa olmazlarındandır. Probleme farklı perspektiflerden ya da farklı açılardan bakabilmesi ise, problem çözme sürecinde, problemin çözümüne yönelik farklı alternatifler sunabilmesi problemin bir kısmını çözmek yerine tamamını çözülebilmesine yönelik önemli bir unsurdur.
Bilgi İşleme Süreci Olarak Problem Çözme
Bu süreç, bilginin işlenmesi bağlamında oldukça önemli ve yoğun bir alandır. Problem çözme araştırmaları, günümüzde karar destek sistemleri olarak da bilinen bu kavram, problemi çözme sürecinde, belirlenen hedeflerin formüle edilmesi, çözüm adımlarının sınırları belirlenerek bu sınırlar çerçevesinden belirlenmiş olan çözümlerin en iyi olası çözümünün seçilmesi veya uygulanması gerekmektedir.
Bilgi işleme süreci ile ilgili araştırmalar da, problem çözücülerin, problem çözmelerini kolaylaştırmak adına adım - adım problem çözmenin performansına odaklanmaktadırlar. Karar destek sistemlerinin ortaya çıkasının temel nedeni, karar vericileri desteklemek maksadıyla ortaya çıkmışlardır. Fakat günümüzde matematiksel modellerin ve yapay zekanın yaygınlaşması ile birlikte karar destek sistemleri problem çözme ve karar verme süreçlerinde bireylerin hayatına büyük kolaylıklar sağlamaktadırlar. Karar destek sistemleri her ne kadar çok gelişmiş olsalar ve gelişmeye devam etseler dahi problem çözmenin ve karar vermenin temelinde yine insan vardır. Her ne kadar problem çözme ve karar vermenin temellinde insan olsa da insan beynin büyük ve kompleks problemlere hızlı çözüm üretemeyeceğinden dolayı bu sistemlerden yararlanmaları bireylerin lehine olacaktır.
Kavram Haritaları ile Teorik Problem Çözme
Problem çözme süreci tek boyutlu bir süreç olmadığından dolayı tek bir faaliyetten de oluşmamaktadır. Problemler yapı, form ve süreç olarak bir birilerinden farklı olabildiklerinden dolayı ortaya çıkan kavram, "kavram haritaları ile problem çözme"dir. Literatürde bu kavram "şema-teorik" olarak da geçmektedir.
Bu süreç çerçevesinde problem çözme, kavram haritalarına göre yapılmaktadır. Her problem için farklı çözümler ileri sürülmektedir. Bu noktada eğer problem çözücülerin belli bir problem türleri için ellerine tam bir kavram haritası var ise problemin bir temsili oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu temsili probleme ait kavram haritasının kullanılması problemin çözümünü kolay hala getirmektedir. Söz konusu problem türü ile ilgili olarak var olan kavram haritasının, geçmiş tecrübelere dayanarak çözülmüş bir problemin sonucunda oluşturulmuş olan bu kavram haritası, problem çözücüyü doğrudan çözüme götürmektedir.
Bu yaklaşıma göre belli bir alanda uzman olanlar, aynı zamanda iyi birer problem çözücüsüdürler. Nedeni ise farklı problemler ile karşı karşıya kaldıkları zaman belli çözümler atfetmektedirler. Bu noktada önemli bir unsur ise karşılaşılan problemin ne tür bir problem olduğunu tanımlanması ya da problemin sınıflandırılması, çözüm arayışlarında problem kümesinin küçülmesini sağlayacaktır. Bu noktada elinde iyi ve gelişmiş problem haritası bulunmayanlar ise genel problem çözme süreçleri ve stratejilerine güvenmek durumunda kalmaktadırlar.
Referanslar:
- YAŞAR, Dr. Okan. Davranışsal Karar Verme. Ankara : Detay Yayıncılık, 2016.
Yorum Gönder