Seçenekler
Karar verme sürecinin olmazsa olmaz unsurlarıdır. Amaçlara ve hedeflere ulaşmak için potansiyel alternatifleri sunmaktadırlar. Karar verme sürecinde nitelikli seçeneklerin oraya çıkabilmesi için karar vericinin ulaşılabilecek hedeflerin ötesinde seçenekler belirlemesi gerekir. Bu durum sıradan seçeneklerden ziyade yaratıcı alternatiflerin oraya çıkmasını sağlayacaktır.
Seçenekler, istenilen amacı gerçekleştirmek için ya da sorunu oradan kaldırmak konusunda araç -gereç, insan gücü ve fiziksel kaynakların nasıl kullanılması gerektiğini gösteren unsurlardır. Karar vericinin görevlerinden biri de seçenekler olarak adlandırılan olası faaliyet ve çözüm yollarını belirlemek ve bunları arasından biri tercih etmektir. Bunu sonucunda da tercihlerin neticeleri hakkında bilgi ve fikir sahibi olmalı ve bunların arasından alınacak kararın amaca uygun olanını seçme sürecini nasıl idare edeceğini bilmesi gerekir.
Seçenekler ve sonuçları en iyi şekilde hazırlansa dahi, bu sürecin en kritik adımı seçenekler arasında tercih yapılma sürecidir. Bu noktada belirlenmiş olan seçenekler arasında bir tercih sıralamasına gidilerek en çok fayda sağlayacak seçenek, tercih edilmeye çalışılmaktadır. Bu noktada karar verici en iyi sonucu istemesine rağmen, kendini en tatmin eden sonuca yönelebilmektedir. Bunun nedeni karar verme süreci, bir insan süreci olduğundan ve akla dayandığından kaynaklanmaktadır.
Karar varılma sürecine, soruna veya hedeflere yönelik seçeneklerin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu süreç sistemli bir çalıştırma gerektirdiğinden, sorunun çözülmesine veya hedeflerin gerçekleştirilmesi yönelik yollar aranmaktadır. Bu aşamada çok sayıda neden sonuç ilişkisi tanımlayan ifadeler ile karşı karşıya kalınmaktadır.
Sorunu veya hedefin açık ve net bir şekilde tanımlanmasının ardından, karar verici bu sürece yönelik çeşitli olası hareket biçimleri geliştirerek bunların gerçekleştirilebilme olasılığına analiz etmektedir. Bu aşamaların temeli mantıksal bir yapı oluşturması gerektiğinden dolayı neden - sonuç ilişkisine dayandırılması gerekmektedir. Seçenekleri değerlendirme sürecinde mutlaka neden - sonuç ilişkileri saptanmalıdır. Bu adımlar faklı ortamlarda yapıldığı zaman faklı nitelikler de oraya çıkabilmektedir. Örneğin; risk ortamında faklı, kısmi belirsizlik ortamında faklı, belirlilik ortamında faklı, belirsizlik ortamında faklı sonuçlar elde edilebilmektedir. Bu nedenle de kararın verileceği ortam neden - sonuç ilişkilerini ve sonuçlarını etkileyebilmektedir.
karar verici, ilk iş olarak yapması gereken çok sayıdaki potansiyel seçeneklerden en uygun seçenekleri oraya koyma çabası içerisinde olması gerekmektedir. Seçenekler karara takılacak olan bireylerin önermeleri ile listelenerek, seçeneklerin geliştirilmesi sürecinde dikkatli ve yaratıcı olunması gerekir. Uygun seçeneklerin incelenme adımlarında ise karar verici, mümkün mertebe en kısa zamanda çok sayıdaki seçenekleri iki seçeneğe indirmesi gerekmektedir. Bu süreçte karar vericinin dikkate alması gerekenler aşağıdaki gibidir.
- İçinde bulunulan durumun sınırlamaları çerçevesinde, hangi ihtimaller uygundur.
- Potansiyel seçeneklerden hangisi veya hangileri doğru alternatiftir.
- Seçenekler bir birinden tamamen farklı mıdır? Karar verici bu seçenekleri birleştirebilir mi?
- Oraya çıkan uzlaşma, faklı hareket tarzlarından herhangi birinden daha iyi netice verir mi?
Potansiyel veya uygun seçeneklerin incelenme adımların da karar verici, iki seçeneğe indirgemede göz önünde muhakkak yukarıdaki adımları bulundurmalıdır. Seçeneklerin indirgeme de yukarıdaki maddelerin göz önünde bulundurulması sorunun çözümünde veya hedeflere ulaşılmasındaki doğru seçeneğin tercih edilmesinde önemli bir yere sahiptir.
Bunlara ilaveten seçeneklerin değerlendirme adımlarında seçenekler aynı zamanda bazı açılardan da değerlendirilmesi gerekir. Bu açılardan bir kaçı aşağıdaki gibidir.
- Teknik Olarak Uygulanabilirlik
- Maliyet (iş gücü, malzeme, direkt, endirekt vs.)
- Sosyal Açıdan Arzu edilirliği
- Öngörülen Kaynak Miktarı
- Başarı Olasılığı Derecesi
- Uzun - Kısa Vade Dengelerin Etkileri
- Değişik Kişi ve Grupların Bekleyişlerine Uygunluğu
- Muhtemel Sonuçlar
- İşletme Kültür ve Yönetim Tarzına Uygunluğu
Karar verme durumunun ortaya çıkması, tercih yapılmak durumunda kaldığı zaman görülmektedir. Bir tercih durumu olmadığında karar vermede bahsedilemez. Karar verici, zaman ve yer sınırlamaları içerisinde ne kadar çok potansiyel seçenek var ise alınacak olan kararın o denli etki olma ihtimali vardır. Doğru seçenek tercih edilmiş olsa dahi, eğer açık bir kapı gözüküyor ise tecrübeli bir karar verici, başka bir seçeneğin olup olmadığını görebilmek adına zihnini zorlamalıdır. Bazı durumlar düşünme süreci erken sonlandırıldığında iyi bir seçenek, en iyi seçeneğin düşmanı olabilmektedir. Bu nedenle düşünme sürecini erken sonlandırılmamalıdır. İyi seçeneği seçmiş olsanız dahi en iyi seçeneğin olup olmadığına bakılmalıdır.
Sonuç
İster bireysel hedefleri gerçekleştirmek isterse de kurumsal hedefleri gerçekleştirmek için karar verici konumunda olun muhakkak seçenekler ile haşır neşir olma durumunda kalınacaktır. Bu nedenle de seçeneklerin karar verme sürecine ne tür bir etkisinin olduğunun bilinmesi gerekmektedir. Aynı zamanda seçenekleri değerlendirme aşamasında, sürece olan etkisi göz ardı edilmemelidir. Burada önemli olan bir diğer nokta ise karar durumunun ne olduğudur. Yani, alınacak karar, ortaya çıkmış bir problemi çözmek için mi? Yoksa istenilen bir hedefe ulaşmak için mi? Karar alacağıdır. Bu durumun önem arz etmesinin sebebi, seçenek belirleme aşamasında karar durumuna göre şekil alacağından kaynaklıdır.
Referanslar:
- SAĞIR, Cenkan. Karar Verme Sürecini Etkileyen Faktörler ve Karar Verme Sürecinde Etiğin Önemi: Uygulama Bir Araştırma. [-] Edirne : -, 2006.
- Çil, Prof. Dr. İbrahim. karar Teorisi ve Analizi. -, -, -
Yorum Gönder