Karar Verme Sürecinde; Kararın Önemi

Önem, olaylar ve durumlar ile ilgili olarak pek çok kez hangi durumun ya da olayın bir diğerine göre daha önemli olduğunu anlayabilmek için olay ve durumların maksimum fayda sağlamasına göre karar verilebilir. Bireyler açısından bakıldığında, kişi kendisi için önemli olan olayı veya durumu belli ölçülere göre ayırt edilmektedir. Fakat önem derecesi kurumsal açıdan ele alındığı zaman ise bir hiyerarşi içesinde değerlendirildiği görülebilir. Bu hiyerarşi herkes tarafında bilinen "yönetim piramididir" bu piramit çerçevesine bakıldığın da, üst düzey, orta düzey ve alt düzey yöneticilerden oluşan bu hiyerarşi alınacak olan kararların da bu hiyerarşi ile doğrudan ilintilidir. Yani, yüksek öneme sahip kararlar üst düzey yöneticiler tarafından alınırken, önem derecesi daha az olan kararlar diğer düzeyler de ki yöneticiler tarafından alınmaktadır.

Karar verme sürecinde, kararların kim tarafından alınacağı ve alınan kararı önemi başta olmak üzere, kurumlar da alınan karar çeşitleri bu çeşitlerin kapsam ve uygulama alanları gibi alt dalları bulunmaktadır. Bu alt dallar, tekdüze kararlar, temel kararlar, fırsat kararları vb. karar çeşitledir. Bu karar çeşitleri emir komuta zinciri içerisin de ele alınarak değerlendirilmesi ve bu değerlendirme neticesin de alınan kararın kurum çalışanları tarafından benimsenerek uygulanması kararın etkinliğini artıracaktır. Önemli  bir diğer nokta ise alınacak olan kararın kapsamı çerçevesin de kararın türü dikkate alınarak uzman olan bireyler tarafından değerlendirilerek bir neticeye varılması gerekir. Unutulmamalıdır ki kurumlar da faklı alanlar ve bu anlar da çalışan faklı uzmanlıklara sahip kişiler bulunduğundan, alınacak her karara tüm çalışanların katılma olasılığı yoktur. 

Tavsiye: Karar Verme Sürecinde; Karar Verici(ler)'in Etkisi

Kararın Önemi

Şüphesiz ki kurumlar için de bireyler için de karar vermek önemli bir yere sahiptir. Fakat alınacak her kararın eşit derecede önemli olma olasılığı ne yazık ki yoktur. Kararın ne denli bir önemli sahip olduğunu, verilecek olan kararın büyüklüğü ve etkilediği kişi, kurum ve çevreye bakılarak anlaşılabilir. Bazı kararlar büyük ölçüde kaynak gerektirdiğinde dolayı uzun dönemli etkiler yaratmaktadırlar. Bu tür kararlar sadece kurum için değil, karar vericinin kariyerini de büyük ölçüde etkilemektedir. Bu tür kararlar alınırken, problemden, amaçlardan, hedeflerden bağımsız olarak, kararı önemli yapan unsur kararın sahip olduğu etkidir.

Karar vermek, yönetici konumuna gelmiş bir bireyin önemli görevlerinden biridir. Ancak bu nokta yönetici konumunda olan birinin görev tanım çerçevesine de bakılması gerekmektedir. Örgütlerde büyük ölçüde kaynak kullanılacak kararlar alınacağı zaman, bu tür kararlar genellikle üst yönetim tarafından alınmaktadır. Bu durum da her yöneticinin önemli kararlar aldığını varsaymak yanlış olacağından dolayı, yönetici konumundan olan bireyin görev tanım kapsamın da aldığı veya alacağı kararın önemliliği ve etki alanı değişecektir. Her örgütte önemli olarak nitelendirilebilecek kararlar, örgütün tamamına olumlu etkileri olan ve bu bağlı olarak performansını şekillendirebilen kararlar önemli kararlar olarak varsayılabilir. Bu durum genel kapsamı ifade ettiğinden dolayı örgütlerin faaliyet alanlarına göre de önemli kararlar değişebilmektedir.

Örgütlerde en önemli kararlar uzun dönemli kararlar olduğundan dolayı bu tür kararlar üst yönetim tarafından alınmaktadır. Bundan dolayı üst yönetim tarafından alınan kararların, karar verem süreci hem kullanılacak olan kaynaklar bakımında, hem de alınacak olan kararın maliyeti bakımında kısa süreli kararlara göre kararın neticelenmesi, zaman açısından farklılık göstermektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere zaman en az kararın etkisi kadar önemlidir. 

Karar Çeşitleri

Örgütlerde, karar verme süreçlerini hızlandırmak adına kararların önem dereceleri bakımından tekdüze ve temel kararlar olarak sınıflandırılmışlardır. Tekdüze kararlar; daha önceden belirlenmiş olan hareket planları, politikalar, usuller ve kurallar doğrultusunda verilen kararlar tekdüze kararlardır. Temel kararlar; benzersiz problemler ile karşı karşıya kalındığı zaman verilen kararlardır. Yaratıcılığı ve sezgilerin kullanmasını gerektirmektedirler. Bu sınıflandırmalara bağlı olarak kullanılacak kaynakların boyutu ve zamanı arasın da yapılacak tercihlerle ilişkili olarak farklı tutumlar bulunmaktadır. Bunlar; fırsat, sorun ve kriz kararları olarak nitelendirilirler.

Fırsat kararları; karar vericilerin, karar verme konusunda kullandığı veya kullanabileceği bilgi düzeyindeki yetersizlik ve belirsizliği yüksek düzeyde olduğu durumlarda ortaya çıkmaktadırlar. Böyle bir durumla karşı karşıya iken karar vericinin koşulları iyi değerlendirebilmesine bağlı olarak önlem alınma olanağı bulunmaktadır. Belirsizliği yüksek olduğu durumlarda, koşullar iyi değerlendirilemez ise alınacak olan kararın ilgili konuyu çözmede yetersiz kalacaktır. 

Sorun kararları; bu kararlar genellikle alınacak kararın rasyonel bir karar olabilmesi için bilgi akışının devam etmesi gerekmektedir. Sorun kararların da zaman yetirildiğinden dolayı bilgi akışı devam etse dahi karar vericinin koşulları organize etme olasılığını kısıtlamaya başlamaktadır. Buna bağlı olarak karar durumu, fırsat olmaktan çıkmış sorun haline dönüşmeye başladığının göstergesidir. Fakat bu durum da bile halen karar verici tarafından belirli ölçütlerin denetleyebilmesi söz konusudur. Karar koşullarının belirliliğe ulaştığı zaman eğer koşulları denetleme olanağı yok ise kriz kararlarının ortaya çıktığın noktadadır. Bu noktadan sonra karar vericinin yapabileceği, ortaya çıkan koşullara karşılık verecek biçimde krizleri çözmeye yönelik karar vermek durumundadır.

Her ne kadar aynı karar verme süreci takip edilse de kararların kapsamları ve önemleri bakımından kullanılacak olan teknikler ve zaman bakımından değişkenlik gösterecektir. Karar durumunun kapsam alanına göre belirlenecek olan alternatif ve bu alternatiflere bağlı olarak kullanılacak olan teknikler iyi değerlendirilmelidir. Buna bağlı olarak ta önlemli alınacak olan önemli kararlar için daha fazla zaman ayırarak bir sonuca varılması kararın etkili olasılığını artıracaktır.

Örgütlerin neredeyse her kademesin de belli ölçütler de karar alma işlevi yapılmaktadır. Yukarı da değinildiği gibi örgütler de yönetsel düzeyler bakımına göre kararların kapsamı ve önemi farklılık gösterebilmektedir. Tahmin edileceği üzer yönetsel düzey artıkça alınacak olan kararların kapsama daha da kompleks hale gelmektedir. Kararın önemi örgüt için ne kadar yüksek ise karar alınması bir o kadar zorlaşmaktadır. Bu da karar vericinin, nitelikleri ve becerileri önemli olduğu kadar konuya rasyonel yaklaşması da önemlidir. 

Düzeyleri Bakımından Kararlar

Örgütün alt düzeyindeki kararlar, kapalı karar modelleri olduğundan dolayı daha çok teknik nitelikteki sorunlara yöneliktirler. Bu karar modellerinde bireylerin teknik becerilerinin oldukça büyük bir öneme sahiptir. Örgütün orta düzeydeki kararlar ise daha çok yönetsel ve ekonomik niteliğe sahip karar türleridir. Nadiren de sistem davranışları ile ilgili kararlar almaktadırlar. Örgütün üst düzeyindeki karar, politik ve stratejik sorunlara yönelik kararlardır. Bu kararlar örgütün amaçları ve dış çevresi ile olan ilişkileri bakımında karar türleridir. Bu tür kararların çözümü açık karar modelleri ve politik olarak nitelendirilebilecek kararların alınmasıyla çözülebilmektedirler. 

Örgütlerin hiyerarşik düzeylerine bakılarak, alınacak olan kararın kapsam ve öneminin artacağı anlaşılabilir. Bu hiyerarşik düzenin olması aynı zaman alınacak kararların ne tür beceriler gerektirdiğini de ortaya koymaktadır. Buna göre; alt düzeyden taktik ve stratejik düzeye doğru gidildikçe kararların önemi artmakla beraber zaman bakımından da farklılıklar olmaktadır.  Stratejik karalarda, bilgilerin daha az olması sebebi ile karar vericinin kişisel sezgi, beceri ve niteliklerine dayanmaktadır. Bu bağlı olarak alınacak olan karardan etkilenenlerin sayısı ile birlikte karar vericinin sorumluluğu da artmaktadır.

Tavsiye: Karar Verme Sürecinde; Çevresel Koşulların Etkisi

Sonuç

Alınacak olan kararın önem düzeyleri bakımından farklılık gösterse dahi, kurumlar da karar verme konumun da olan bireyin bu durumun ciddiyetin de olup önem vermesi gerekmektedir. Bazı durumlar da alınacak karara yeterli derece de önem gösterilmediğin de istenmeye neticeler ile karşı karşıya kalınabilmektedir. Bu nedenle kurumlar görev yapan bir bireyin hangi düzey de yönetici olursa olsun, karar vermek durumun da ise bu durumun ciddiyetinin farkın da olarak karar vermesi gerekmektedir.

Kararın önemi hiyerarşik yapıya göre önem derecesi değişse de orta ve alt düzey yöneticilerin, alacakları karara yeterli derece de önem vermezler ise, alınan kararın yanlış olması sonucun da kurum açısından dezavantaj olduğu gibi karar vericinin kariyeri açısından da dezavantaj olacaktır. Bu sebeple de alınan kararın kurumun yaşamsal faaliyetlerinin devamlılığı önemli olduğu kadar karar vericinin kariyeri açısından da önem arz etmektedir. Bundan dolayı tekdüze kararlar veriliyor dahi olsa verilen kararın fakın da olunarak verilmesi gerekmektedir. 

Referanslar:

• SAĞIR, Cenkan. Karar Verme Sürecini Etkileyen Faktörler ve Karar Verme Sürecinde Etiğin Önemi: Uygulama Bir Araştırma. [-] Edirne : -, 2006.
• Çil, Prof. Dr. İbrahim. karar Teorisi ve Analizi. -, -, -