Karar Verme Nedir
İnsanoğlu hiç şüphesiz hala gizemini koruyan bir varlık öyle ki insanın doğası ile ilgili kesin olarak bilmediğimiz gerçekleri var. Örneğin karar alırken mantığımızla mı yoksa duygularımızla mı karar almaktayız. Bu konuda araştırma yapan Nörolog Antonio Damasio yapmış olduğu araştırmalar sonucundan insanoğlunun karar alırken mantıksal değil duygusal olarak karar verdiğini gözlemlemiştir.
Bu durumda sayısal problemler çözmüyorsak, karar verirken duysal karar verdiğimiz söylenebilir. Fakat her ne kadar sayısal problem çözüyor olsak dahi sayısal problemleri çözebilmek için bilgi birikimimiz olması gerekir. Bilgilerin hafızamızda yer edebilmesi için hafıza teknikleri uzmanlarının da dediği gibi hafızamızda bilgiyi kalıcı hale getirmek için bir çok duyu organımızı kullanmamız gerekir. Yani, ister karar veriyor, isterse de yeni bir bilgi öreniyor olalım duygularımızı her zaman etkin olarak kullanmaktayız.
Türk Dil Kurumunun Yaptığı Tanım
"Bir iş veya sorun hakkında düşünülerek verilen kesin yargı"
TDK
TDK' da Yapılan Tanım Böyle İken Wikipedia'da Yer Alan Tanım ise;
"Karar verme, zihinsel süreçlerin sonucunda, çeşitli alternatifler arasında birinin seçilmesi süreci. Her karar verme süreci, nihai bir karar ile sonuçlanır. Sonuç, bir eylem veya seçilen bir fikir olabilir."
Wikipedia
Wikipedia'da da böyle bir tanım yer almaktadır. Bu tanımlardan yola çıkarak kendi tanımımızı yapacak olursak; Karar verme, seçenekler arasından birini seçerek harekete geçme eylemi olarak ifade edebiliriz. Karar verme, insanın doğası gereği en önemli işlevlerinden biridir. Karar verme, seçenekler veya alternatifler hakkında bilgi edindikten sonra, elde etmek istediğimiz sonuca en uygun seçeneği seçme sürecidir. Bazı durumlar birden fazla seçenekle karşılaşa bilmekteyiz. Bu gibi durumlarda seçenekler arasında en büyük fayda ve değeri sağlayacak olan seçeneği tercih etmektir. Karar verme, kişisel veya kurumsal fark etmeksizin karşılaşılan problemleri çözmek için problemin her aşamasında seçim yapmak için gerekli bir mekanizmadır.
Neden Karar Vermeye ihtiyaç Duyarız
Hiç şüphesiz ki 7'den 70'e herkes karşılaştığı durum veya olaylar karşısında karar vermek durumunda kalmaktadır. Hayatımızın vazgeçilmez olgusu olan karar verme, bir ihtiyaç olduğu gibi aynı zamanda bir gerekliliktir. Karar vermeden kaçınsak veya istemesek dahi karşılaştığımız olayların ve durumların karşısında karar vermek durumunda kalmaktayız. Örneğin; bir arkadaşınızla bir kafeye oturduğunuzu farz edelim, oturmuş olduğunuz kafenin garsonu size bir menü getirdi ve menü de çeşitli yiyecek ve içecek grupları yer almakta bu durumda yiyecek ve içecek gruplarından birine karar verme ihtiyacı duymaktayız. Farz edelim yiyecek grubuna karar verdiğinizi, yiyecek grubunun altında yer alan seçeneklerden birine de karar vermek durumundayız. Bu karar verme ihtiyacı veya gerekliliğinin basit bir örneği olduğu gibi karşılaştığımız olay veya durumlarda vermiş olduğumuz kararla bitmediğini ilgili durum veya olayla, karşımıza yeni karar verme durumlarının çıkabileceğinin bir göstergesidir.
Karar verme hiç şüphesiz insanoğlunun en önemli olgularından biri keza almış olduğumuz kararlar kişisel hayatimizi şekillendirdiği gibi geleceğimizi de şekillendirmektedir. Çevremizde iletişim kurup arkadaş olacağımız kişilerden başlayıp hangi okullarda okuyup, hangi profesyonel kariyeri seçeceğimize kadar uzanan bir süreçtir. Hal böyle olunca hayatimiz boyunca kısa, orta ve uzun süreli kararlar almak durumunda kalmaktayız. Örneğin; gündelik hayatimizde almış olduğumuz kararlar kısa süreli karar olduğu gibi almış olduğumuz kararın sonuçları da kısa sürede bize yansımaktadır.
Orta süreli kararlar ise, seçilecek olan bir lise veya üniversite vb. olarak nitelendirilebilir. Bu kararın sonuçlarını da orta sürede bize yansıması olacağı gibi uzun sürede de yansımaları olabilmektedir. Yani, seçilen bir lisenin etkin ve verimli bir öğrenim süreci olmaması durumunda kişinin vermiş olduğu bu karardan dönme olasılığı düşük olacağında dolayı, bu kararın sonucu yüksek öğrenime geçiş sürecine olumsuz etki edebilmektedir. Keza bu durum yüksek öğrenim içinde geçerlidir. Tercih edilecek üniversite ve bu üniversitede okunacak olan bölüm kişinin profesyonel kariyere geçiş döneminde oldukça önemli bir etkiye sahiptir. Bundan dolayı alınacak kararların, yanlış olma olasılığını minimize edebilmek için, ilgili konu ile alternatiflerin araştırılması ve araştırmalar sonucunda iyi değerlendirilmesi gerekir. Ayrıca verilen bazı kararların geri dönüşü olmayabilir.
Yaşamımız boyunca doğru veya yanlış pek çok karar vermek durumdayız. Verdiğimiz kararlar bazen ihtiyaçken bazen de zorunluluk olabilmektedir. Fakat ihtiyaçtan veya zorunluluktan her ne sebepten olursa olsun karar almak durumda isek, alacağımız kararları fevrilikle veya agresiflikle vermediğimizden emin olmamız gerekmektedir. Fevrilikle ya da agresiflikle alacağımız bir kararın doğru olma olasılığı düşük olduğu gibi neticelerinin olumsuz olma olasılığı yüksek olacaktır.
Karar Vermenin Amacı
Amaç istenilen sonuca ulaşmak için esas alınan fikirler ve faaliyetler bütünüdür. Amaçlar ihtiyaçlara ve isteklere ulaşabilmek için sonuna kadar azim gösterilen kavramlardır. Her bireyin ve kurumun ihtiyaç ve istekleri vardır. Bireylerin ihtiyaçları giyinme, barınma ve beslenme gibi fizyolojik olabileceği gibi sevme, sevilme ve başarılı olma gibi psikolojik ihtiyaçlarda olabilmektedir. Kurumların ihtiyaçları ise nitelikli ve kalifiye personel, pazarda sürdürebilirlik, rekabet üstünlüğü elde etmek vb. olabilmektedir. İstekler ise daha çok psikolojik bir durumdur. Örneğin başarılı olmak fizyolojik bir ihtiyaç olduğu gibi psikolojik bir ihtiyaçta olabilmektedir.
Karar vermenin amacı, ihtiyaçlar ve isteklerin imkanlar içerisinde karşılanmaya çalışılmasıdır. Üzerinde durulması gereken en önemli noktalardan biri günümüzde kaynaklar azaldığında, kaynakları kullanırken ihtiyaçları karşılayabilmesi açısında amaçların önceliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Amaçlar standartlar ile ilgili bir olgudur. Standartlar amaçları belirleme ve bu amaçları ölçümleme ve ulaşma yöntemleridir. Her bireyin ya da kurumun kaynakları yönetimine ilişkin amaçları ve bu amaçlara ulaşma yöntemleri birbirinden farklıdır. Kaynakları etkin ve verimli yönetmek ile birlikte ihtiyaç ve istekleri karşılamak her iki tarafında ortak amacıdır.
Nitelikli Bir Kararın Kriterleri:
Verilen bir kararın iyi bir karar olup olmadığını anlamanın bazı kriterleri bulunmaktadır. Bu kriterler verilen kararın ne kadar etkin olacağının da bir göstergesi olabilmektedir. Alınacak olan bir karar, karar verenin konu ile ilgili düşünceleri ve değerlendirmeleri sonucuna göre iyi olması gerekmektedir. Karar veren bir grup ise nihai kararı verecek olan kişinin astları ile birlikte iyi olarak irdelenmelidir. Aynı zamanda verilecek olan kararın etkilendiği kişi veya kişilerin yanında ilgili kararı uygulayacak olanlar arasında mümkün mertebe karar kabul edilmelidir. Karar vericinin çevresinde bulunan diğer kişilerde bu kararı iyi ve yerinde bir karar olduğunu kabul etmelidir. Bütün bunların yanına kararın zamanında verilmiş olunduğundan emin olunmalıdır. Eğer karar zamanında verilmemiş ise yukarıda bahsi geçen kriterlerin bir önem kalmayacaktır.
Yukarıda bahsi geçen kriterler genel kriterler olup, karar verilecek konu ile ilgili özelleştirilebileceği gibi çoğaltılabilir. Karar veren kişi veya kişiler, konu ile ilgili belirledikleri ölçme kriterlerini dikkate alarak alınacak olan kararın nitelikli olup olmadığını gözlemleyebilirler.
Kararsızlığın Nedenleri ve Olası Sonuçları
Kararsızlık, konunun boyutu ile ilgili olduğu gibi kişinin kendisi ile de ilgili olabilmektedir. Bu nedenle karar vericinin yetenek, bilgi, ve becerileri önem arz ettiği gibi konunun ya da problemin doğru tanımlanıp tanımlanmadığının yanı sıra konu ile ilgili kaynakların yeterliliği sorgulanmalı ve buna göre alternatifler geliştirilmesi gerekmektedir. Kararsızlığın oluşmasına neden olacak sebepler aşağıdaki gibidir.
- Bilgi ve Veri Yetersizliği
- Ulaşılmak İstenen Amaç ya da Hedefin Doğru Tanımlanamaması
- Alternatiflerin Yetersizliğinin Yanı Sıra Tatmin Edici Olmaması
- Seçim Kriterlerindeki Belirsizlikler
- Çözüm Kriterlerinin Birbirine Yakın Olması
- Karar Vericinin Karar Vermeye Yetkisinin Olmaması
- Karar Vericinin Karar Uygulama Esnasında Çıkabilecek Zorluklar Nedeni ile Tercih Yapmakta Zorlanması
- Tercih Edilen Alternatifin Yanlış Olması Durumunda Meydana Gelecek Olan Zararın Büyüklüğü
- Karar Vericinin Risk Almak İstememesi
- Karar Vericinin Yapısı İtibarı ile Karasız Bir Kişi Olması
- Kurum İçi Politika ve Güç Mücadelelerinin Yoğunluğu
- Karar Vericinin Konuya Uzak Olmasının Yanı Sıra Önceliği Başka İşlere Vermesi
- Kişisel Hedeflerin Yanı Sıra İş Gereksinimlerinin Uyumsuzluğu
- Alternatiflerin ve Sonuçlarının Birbirine Yakın / Eşit Görünmesi
- Karar Konusunun İnanç ve Değerlerle Çatışan bir Uygulama Zorunlu Kılması
Kararsızlıkla Başa Çıkmak
Kararsızlığın üstesinden gelebilmek için ilk olarak yapılması gereken, sorumluluk almaktan kaçınılmamasıdır. Eğer sorumluluk almaktan kaçınılırsa bu durum karasız kalma olasılığını daha da üst seviyeleri çıkaracaktır. Bu nedenle sorumluluk almak çok önemlidir. Bunun yanında yeni fikirler üretmek için yaratıcılığı ve sahip olunan boş zaman kullanılmalıdır. Hata yapmak çekinmek ya da korkmak yerine, karar vererek hatalardan ders çıkarılmasını konusunda kişi kendisine güvenebilmelidir. Gerçekçilikten uzak olan beklentiler içerisine girmemek için özen gösterilmelidir. Ani kararlar vermek istenilmeyen sonuçlar doğurabileceğinden dolayı mümkün mertebe ani karar verilmemelidir. Bunlar ile birlikte çabuk ve kolay bir şekilde sonuca ulaşabilmek için uygun olmayan veya daha az uygun olan bir seçim yaparak kişi sadece kendini kandırmış olacaktır. Bundan dolayı da kişi kendini kandırmamalıdır. Aynı zamanda hedefine ve amacı yönelik uygun kararlar vermesi daha doğru olacaktır.
Sonuç
İnsanın doğası gereği her ne kadar duygusal karar almaya meyilli olsa dahi karar verme ile ilgili olarak bazı kavramların bilinmesi karar almak konusunda rasyonelliğe yaklaştıracağı gibi doğru karar alma olasılığını da artıracaktır. Karar vermek şüphesiz ki hayatımızda vazgeçilmez bir olgu bu nedenle geleceğimizi etkileyecek kararlar alırken, alternatifler arasında tercih edeceğimiz seçeneklerin nitelikleri oldukça önem arz etmektedir. Hayatımıza ve geleceğimize derinden etki edebilecek kararlara öznel yaklaşmak yerine nesnel olarak yaklaşmak vereceğimiz karardan pişman olma olasılığımızı azalacaktır. Bu nedenle fevrilikle kararlar almamaya özen göstermemiz gerekmektedir.
Referanslar:
- MORGÜL, Tarık. Karar Verme Türleri. YALOVA : -, Ocak 2014. -.
- Bakanlığı, Milli Eğitim. Ailede Karar Verme. [-] Ankara : -, 2011. -.
- ALTUNTAŞ, Yrd. Doç. Dr. Gültekin. Problem Çözme ve Karar Verme Teknikleri. [-] - : -, -. -.
Yorum Gönder