Adam SMİTH 1723 - 1790
Adam Smith, İskoçya'nın Kirkcaldy şehrinde çalışan bir gümrük denetleyicisinin oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Kesin doğum tarihi kayıtlarda olmasa da 5 Haziran 1723'te, babasının ölümünden 6 ay sonra vaftiz edilmiştir. Yaklaşık 4 yaşlarında bir çingene çetesi tarafından kaçırılmış, ama kısa zamanda amcası tarafından kurtarılıp annesine geri teslim edilmiştir. Smith, bu sıkıntıyı kısa sürede atlatıp annesi ile eski yakınlığını kısa zamanda geri kazanmıştır.
On dört yaşında Glasgow Üniversitesi'nde ahlak felsefesi konusunda, Francis Hutcheson’ın yanında eğitim görmeye başlamıştır. Özgürlük, hukuk ve ifade özgürlüğü konularındaki tutkusu burada alevlenmiştir. 1740 yılında Oxford'daki Balliol Koleji'nde okumaya başlamış fakat 1746 yılında okulu terk edip Oxford'un imtiyaz denetimi konusunda eleştirmenlik yapmaya başlamıştır. 1748 yılında Edinburgh Üniversitesi'nde Lord Kames'in koruması altında kamu konferansları vermiş, konuşma sanatı ve belles-lettres (Edebiyat) konularına değinmiştir. Sonraları "servet yönetimi" konusunu ele almış ve bu dönemde, yani yirmili yaşlarının sonlarına doğru, daha sonra 'Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations' adlı kitabında dünyaya açıklayacağı "doğal özgürlüğün açık ve basit sistemi" konusuna el atmıştır. 1750 yılı civarlarında ileride çok yakın arkadaş olacağı David Hume ile burada tanışmıştır. İskoç Aydınlanmasının ortaya çıkışında önemli rol oynayan diğer arkadaşları ile Edinburgh Poker Kulübü' nün müdavimi olmuştur.
1776 tarihinde çok önemli eseri olan “Ulusların Zenginliği” adlı kitabı yayınlanmıştır. Ulusların Zenginliği eseri, liberal kapitalizmi savunan ve tam anlamıyla özgürlük ortamının nasıl oluşup işlediğini açıklayan bir çalışma olmuştur. Smith, herhangi bir kesimin faydasını değil tüm ülkenin faydası ve refah düzeyi ile ilgilenmiş ve çalışmalarını bu yönde gerçekleştirmiştir.
“Ulusların Zenginliği” adlı kitabı Endüstri Mühendisliğine yaklaşım ve esaslarına yönelik ilk çalışmadır. Endüstri devrimi öncesi iş bölümü, yani bir ürünün üretimi ile ilgili farklı özellikteki işlerin birbirlerinden ayrılarak farklı kişiler tarafından yapılması ile verimliliğin artacağı fikrini ortaya atmıştır. Fabrika sistemi modelini önermiştir. Tam rekabet sistemine güvenmekte ve bu sistemin kaynakların optimum dağılımına yol açacağına inanmaktadır. Ekonomik büyümede iş bölümü, sermaye birikimi, toplumsal, kurumsal, hukuksal çerçevenin doğru yapıda olması gerektiğini savunmuştur.
Adam Smith’in yazmış olduğu “Ulusların Zenginliği” adlı eserinde değindi konular şöyledir; Tam Rekabet, Sermaye, Görünmez El, Emek, Ücret, İş Bölümü (Division of Labour) ve Para’dır.
Adam Smith, uluslararası ticaretin önemini savunmuş ve ülke refahının sağlanması için uluslararası ticaretin gerekli olduğu üzerinde yoğunlaşmıştır. Uluslararası ticaretin gelişebilmesi için de serbest mal dolaşımı anlayışının liberalleşmenin olmasını savunmuştur. Sermaye birikimi çok önemlidir ve bunun sağlanabilmesi için iş bölümü ve dolayısıyla üretimde ve üretim tekniklerinde yaşanan gelişmelere bağlı olduğunu belirtmiştir. Büyümenin sağlanabilmesi için sermaye birikimi çok önemlidir.
Adam Smith, mikro ekonomik sorunlar üzerinde de çalışmış ve fiyatları belirleyenin üretim maliyeti olduğuna ulaşmıştır.
Adam Smith’in aynı zamanda 3 tane teorisi bulunmaktadır.
Bu teoriler ise şöyledir;
- Fiyat Teorisi
- Rant Teorisi
- Emek Değer Teorisi
Fiyat Teorisi:
Adam Smith'e göre bir real fiyat bir de nominal fiyat vardır. Real fiyat malın elde edilmesinde yapılan masraflardır; emeğe bağlıdır; uzun dönemde tüm mallarda real fiyat geçerlidir yani emeğe bağlıdır. Nominal fiyat ise kısa dönem içerisinde arz ile talep dengesinin değişmesinden veya piyasa koşullarının değişmesinden kaynaklanan fiyattır.
Piyasa fiyatı; malın miktarı ve bu malı alabileceklerin talebi ile oluşur. Burada iki terimin ayrımı yapılmalıdır: efektif talep, malı veya hizmeti ödeme durumunda olanların talebidir. Mutlak talepten ayrılır; mutlak talep, mala veya hizmete sahip olma arzusudur.
Bir mala olan efektif talep artarsa o malın fiyatı yükselecektir; fakat piyasa fiyatı yüksek olduğundan dolayı firmalar o malda yüksek kar olduğunu düşünüp piyasaya girecektir; bu, firma sayısı artışı dolayısıyla arzı artıracak arz artışı efektif talep artışı ile dengeye gelecek ve fiyatlar düşecektir. Ayrıca bu olayın tam tersi de söz konusudur.
Smith arz ve talep dengesinin tarım ve sanayi kesiminde değiştiğini vurgulamaktadır. Tarım kesimi genellikle geçen yılların fiyatlarına göre arzlarını belirlemektedir. Fakat sanayi sektöründeki fiyat değişiklikleri arza ve talebe daha çabuk etki etmektedir.
Rant Teorisi:
Adam Smith beş türlü ranttan bahsetmektedir;
- Net hasılat
- Topraktan üretim yapabilmek için toprak sahiplerine verilen bedel kira.
- Toprak sahiplerinin monopolcü durumlarından dolayı elde ettikleri kar: Bu anlayış 2. anlayışla benzerlik gösterir.
- Piyasalara uzaklık rantı etkiler: Piyasalara yakın toprakların kirası yüksek, uzak yerlerin düşüktür.
- Nadirlik rantı: Nadirlik rantı bir malın piyasada az ama talebinin yüksek olmasından dolayı mala harcanan emeğe göre fiyatının yüksek olmasından dolayı elde edilen kardır.
Emek - Değer Teorisi:
A. Smith'e göre bir malın iki çeşit değeri vardır. Birincisi o malın kişiye sağladığı fayda, ikincisi o malın başka mallarla mübadele değeri.
Birinci değeri genelde kişiden kişiye değişir, her kişinin verdiği değere bağlıdır ve toplum açısından hesaplanması zordur.
İkinci (mübadele) değeri, bu malın diğer mal birimleriyle mübadele edilen miktarına eşittir. Değer o malın elde edilmesinde harcanan emeğe bağlı olduğuna göre, mübadele edilen mallar değil emektir. Emek mübadele değerinin ölçüsüdür.
Bazen en faydalı malların mübadele değerleri çok az faydası olan malların ise mübadele değerleri fazla olabilir. Buna en iyi örnek su ve elmastır. Suyun faydası elmasın sağladığı faydadan çok daha fazladır ama elmas suya göre çok daha pahalıdır. Çünkü elmasın elde edilmesinde çok büyük emek harcanmış ve mübadele değerini yükseltmiştir. Ayrıca nadirlik rantından da söz edebiliriz.
- wikipedia
Yorum Gönder